Datuen jatorria

Hurrengo edukien helburua Pirinioetako Aparatu Glaziarren (AG) azken urteetako bilakaera ezagutaraztea da, 1982-1985 arteko inbentario eta sailkapenetan oinarrituta eta 2024ko kanpaina glaziologikoaren amaierara arte (Jordi Camins 1982-1985 eta 2024), tresna nagusi gisa argazki konparatiboa erabiliz.

Hasierako inbentarioan 93 aparatu glaziar (50 glaziar eta 43 hormagune) erregistratu ziren; 2024ko kanpainaren amaieran, kopurua 42ra jaitsi zen (14 glaziar, 26 hormagune eta 2 hondar-aparatu). Azken lau hamarkadetan, 51 aparatu glaziar desagertu dira.

Pirinioetako izotz glaziarraren etorkizunak ez du itxaropenera gonbidatzen: hiru glaziar aktibo txikienek ez dute 1,5 hektarea baino gehiago hartzen bakoitzak. Bizirik dirauten 26 hormaguneen eta 2 hondar-aparatu residualen artean, 18k 1 ha-ko edo gutxiagoko azalera dute. Hedadura handieneko glaziarren egoera ez da hobea: Ossouekoa eta Maladetako ekialdekoa (hirugarrena eta laugarrena hedaduran), mende honetan, gaur egun duten azaleraren bikoitza galdu dute. Ossouekoak 14,5 hektareako azalera du gaur egun, eta 35 hektarea baino gehiago galdu ditu. Maladetako ekialdekoa 26 hektareatan murriztu da, eta gaur egun 13,9 hektareako azalera du.

Egungo klima-baldintzetan, Pirinioetako AGen desagerpena mendearen erdialdean gertatuko da ziurrenik. Belaunaldi bakar batean, gurean, Pirinioak bezalako mendikate garrantzitsu bateko glaziarrak erabat desagertzeak interes zientifiko handia du.

Aurrekariak

Kuarternarioko azken glaziazioa (Milankovitcheko Aldaketak edo Zikloak) duela 80.000 urte inguru hasi zen, eta hainbat zientzialarien irizpideen arabera, duela 18.000 eta 12.000 urte artean amaitu zen. Geroztik, modu naturalean glaziazio arteko aldi bero batean gaude (Holozenoa).

Azken glaziazioaren hozte-pultsazioetan, Pirinioetako glaziarrek garapen handia izan zuten eta gaur egungo haranak estali zituzten. Fronteen muga 800 eta 1.000 metroko garaiera izan zen hegoaldeko isurialdean (espainiar-andorrakoa) eta 400 metrokoa iparraldeko isurialdean (gehienbat frantsesa, salbuespenak salbuespen). Adibidez, hegoaldeko isurialdean, glaziarren mingainek 27 km-ko luzera hartu zuten Querol eta Noguera Ribagorzana glaziarretan; 35 eta 36 km-koak Gállego eta Ésera glaziarretan; eta 50 km-ra iritsi zen Noguera Pallaresa glaziarrarena. Horien lodierak, oro har, 400 eta 600 metro artekoak izan ziren, eta Ésera glaziarrean 900 metroko lodiera lortu zuten. Iparraldeko isurialdean ibilbide luzeena La Garonakoa (Arango harana) izan zen, 66 km-ko luzerarekin eta 800 metroko lodierarekin; Ariègekoa eta Gave de Pauekoa 52 km-etara ailegatu ziren; eta Gave d’Ossouekoa 38 km-etara (Jaume Bordonau-1992). Azken batean, Himalaiako egungo glaziarren neurri berdinetara iritsi ziren guztiak.

Duela 18.000 eta 12.000 urte bitartean hasitako interglaziar epe beroaren baitan bizi gara gaur egun, eta denbora honetan zehar hainbat klima epel edo hotz tartekatu dira. Azpimarratzeko modukoak dira azken bi klima-optimoak, egungo tenperaturak baino altuagoak izan baitziren: lehenengoa duela 2.000 urte inguru gertatu zen, Erromatar Inperioaren goren unearekin batera, eta bigarrena X. eta XIV. mendeen artean izan zen (Bitarteko Klima Optimoa). Bi kasuetan, Pirinioetako izotza ia guztiz desagertu zen. Geroago etorri zen azken aldiko hotzaldirik esanguratsuena: Izotz Aro Txikia (IAT), eta Pirinioetako glaziarren garairik handiena XVI. eta XIX. mendeen artean izan zen.

Inbentario honen xede diren 93 aparato glaziar piriniarrak (Jordi Camins 1982-1985) 2.388,7 ha-ko hedadurara iritsi ziren IATren garaian eta amaieran (1850. urtea, gutxi gorabehera). 2024ko inbentarioa ixtean, Pirinioetako izotzaren hedadura 130,7 ha-koa izan da. Azken 175 urteetan, IAT amaitu zenetik gaur arte, haien azalera % 94,5 murriztu da. Gaur egun, IATren amaieran AG horiek hartu zuten hedaduraren % 5,5 soilik mantentzen dugu.

XIX. mendearen erdialdean, Izotz Aro Txikiaren amaierarekin bat eginez, naturazaleek, mendizaleek, turistek eta glaziologoek argazki-kamera hasiberriak erabiltzen hasi ziren. Batzuetan kasualitatez eta beste batzuetan nahita egindako argazki haiek garai hartako glaziarren egoera erakusten digute. Irudi horiek baliagarriak zaizkigu izotzaren bilakaera berria erakutsi eta ulertzeko.